De cijfers liegen er niet om. De Roos in Zaandam zag 179 leerlingen vertrekken, De Witte Tulp in Amsterdam-West 170. Bij Cosmicus in Rotterdam trokken zowel op de basis- als middelbare school 65 leerlingen de deur achter zich dicht. Cosmicus Impuls in Amsterdam-Noord moest 50 leerlingen laten gaan, Cosmicus Arnhem 27 en de overige scholen in Den Haag en Purmerend gezamenlijk 32. Dat maakt dat er in totaal 588 kinderen zich hebben uitgeschreven, ongeveer een vijfde van het totale leerlingenaantal.

Volgens de schoolbesturen is het uitschrijven van de leerlingen het gevolg van haatcampagnes tegen de scholen, onder andere op Whatsapp. “Alles voor het vaderland”, zo heet bijvoorbeeld een groepsgesprek van Turks-Nederlandse ouders, aangemaakt door aanhangers van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. De huidige leider van Turkije houdt prediker Fethullah Gülen en diens sympathisanten verantwoordelijk voor de mislukte coup. Sindsdien wordt de 'terroristische' Gülenbeweging hard aangepakt. Het Turkse staatspersbureau Anadolu Ajansi (AA) publiceerde een lijst met Nederlandse organisaties die aan de Gülen-beweging gelieerd zouden zijn. Op die lijst staan onder andere De Witte Tulp en meerdere Cosmicus scholen.

Landverrader
Deze scholen zijn niet officieel aangemerkt als Gülenschool. Het zijn onderwijsinstellingen met een algemene bijzondere grondslag en vallen onder de Nederlandse wet- en regelgeving. Wel zijn er binnen de scholen mensen die de visie van Gülen onderschrijven. In de genoemde Whatappgroep worden ouders van kinderen die op de Gülenscholen zitten toegevoegd. “Geen genade voor degenen die tegen de staat en het volk in opstand komen”,​ schrijft één van de moeders^*. “En wie dat wel doet, ook al is het mijn vader, moet geëxecuteerd worden.” Sommige ouders geven aan blij te zijn met de school en dat ze geen reden zien om hun kind uit te schrijven. “Landverrader!”

Deze discussies vonden plaats in Amsterdam en gaan over basisschool De Witte Tulp. Er werd door vijf ouders en één coördinator een commissie opgericht, genaamd ‘Veilig naar School’. De commissie maakte een lijst met leerlingen die Gülen zouden aanhangen. “Zo’n Whatsappgroep is buitengewoon intimiderend”, zegt Tuncay Catak, bestuurslid van Cosmicus. Hij heeft gelezen wat er wordt gezegd via de app. “Ik viel van mijn stoel af. Zo erg schrok ik er van.”

Volgens Catak worden de mensen die op de lijst staan nog steeds bedreigd. “De beschuldigingen zijn buiten alle proporties. Ik ben er inmiddels klaar mee en heb de bedreigers aansprakelijk gesteld. Ik heb tegen hen gezegd dat ze moeten ophouden. Weg met die commissie en weg met die Whatsappgroep. Zo niet, dan stappen we naar de rechter. Dat heeft enorm geholpen, want sindsdien is het rustiger. Ik kan het politiek correct proberen op te lossen, maar dat mocht helaas niet baten.” Catak ging op 7 september naar de politie en deed aangifte tegen de commissie wegens haatzaaien. Daarnaast eist hij van de commissie een schadevergoeding van 45.000 euro als zij niet stoppen met hun campagne tegen de school.

Vrijheid van meningsuiting
Een vergelijkbare situatie vond plaats in Zaandam, tussen vier Turks-Nederlandse ouders en basisschool De Roos. Stichting Islamitisch Onderwijs Zaandam (SIOZ), waar de school onder valt, spande een kort geding aan tegen de ouders omdat ze andere ouders via Whatsapp en Facebook zouden hebben opgeroepen hun kinderen van school te halen. Ook hier werd er een brief gestuurd naar de ouders met de eis om te stoppen met de campagne tegen de school, met een schadeclaim van 35.000 euro als dreigement. De partijen kregen de kans om het conflict onderling op te lossen, maar dat mislukte. De rechter doet uiterlijk 16 september uitspraak.

Advocaat Ejder Köse, die de vier ouders in Zaandam bijstaat, wil tot die tijd geen uitspraken doen in de media. “Dat hoort gewoon niet zo”, vindt hij, “want dan komt er extra druk op de zaak te liggen. Tot 16 september voel ik me niet geroepen om het één en ander via de media te spelen.” Wel liet Köse begin september via NRC weten dat zijn cliënten door de brief van de scholen monddood worden gemaakt. “Je mag met andere ouders praten over de school van je kinderen, ook als dat erg negatief is. Dat is vrijheid van meningsuiting”, zei hij tegen de krant. Door de brieven zouden ouders bang zijn om nog met andere ouders te praten en slapeloze nachten hebben.

Catak kent weinig medelijden. “Je snapt deze groepering pas als je de structuur hebt doorgrond. Er zit een bepaald patroon in. Het is zo gecoördineerd dat er sprake is van haatzaaien. De coördinator van de commissie Veilig naar School is zes keer op de Turkse staatstelevisie geweest. Ze zegt daar dat ze Gülenscholen gaat aanpakken, dat het terroristische units zijn. Dat is haatzaaien.”

Moderne Turkse geschiedenis
Klaas Hiemstra, directeur van School & Veiligheid, noemt het conflict dat is ontstaan op de Nederlandse scholen opzienbarend. Hij volgt de situatie op de voet en geeft met School & Veiligheid ondersteuning aan teams op scholen die dat nodig hebben. Hij wil ervoor zorgen dat de emoties die bij dit conflict komen kijken niet ontaarden in ruzies.

“Ons advies? Blijf weg van stellingname”, zegt hij. “De verschillen van mening zijn volstrekt helder. Het heeft echter geen zin om les te geven over de situatie. Het gaat niet over een stukje waarheidsvinding of over een les moderne Turkse geschiedenis. Het gaat er vooral om wat die kinderen meegemaakt hebben en om daar ruimte aan te geven.”

Volgens Hiemstra hebben scholen de adviezen tot zich genomen en vervolgens hun beleid daar op afgestemd. School & Veiligheid geeft het advies om ook de komende weken een vinger aan de pols te houden om te voorkomen dat er op het schoolplein weer allerlei strijdjes uitbreken. Escalatie is nog steeds mogelijk, zegt Hiemstra, want het probleem bestaat nog steeds. Toch leeft het gevoel dat de grootste chaos achter de rug is, omdat inmiddels duidelijk is welke leerlingen een andere school zoeken en welke blijven.

Politie bellen
Ook bij Axel Dees, woordvoerder van de Rotterdamse onderwijswethouder Hugo de Jonge, leeft het gevoel dat de rust terugkeert. Bij de twee Rotterdamse Gülenscholen zijn in totaal zo’n 130 leerlingen vertrokken, maar de situatie is niet uit de hand gelopen. “Tijdens de eerste schooldagen is de wijkagent een keer extra langsgelopen en uiteindelijk heeft de situatie nergens in Rotterdam geleid tot ongeregeldheden. Voorafgaand aan het schooljaar hebben we de scholen geïnformeerd over veiligheidsissues en is er extra aandacht besteed aan de zogenoemde Gülenscholen. Tegen de besturen van deze scholen hebben wij gezegd: als de veiligheid in het geding is, schroom dan niet de politie te bellen.”

De gemeente Rotterdam vindt het een slechte zaak als kinderen zomaar ineens veranderen van school. Een switch kan namelijk van invloed zijn op de verdere schoolcarrière. “Als er toch wordt veranderd van school, dan speelt sociale druk vaak een rol”, beweert Dees. “Daarover willen we met de mensen in gesprek. Neemt een ouder een dergelijke beslissing in het belang van het kind? Daar hebben wij onze vraagtekens bij.”

Vrijheid
Tuncay Catak zag honderden leerlingen bij de Cosmicus scholen vertrekken, maar zorgen om de continuïteit heeft hij niet. Hij voelt zich gesterkt door de steun die hij krijgt van verschillende onderwijsbesturen. Ook is er contact geweest met het ministerie van Onderwijs, dat vroeg hoeveel leerlingen zich hebben uitgeschreven. Daarnaast zal er een brief worden gestuurd naar het ministerie met de mededeling dat er sprake is van een buitengewone situatie en dat er een beroep wordt gedaan op flankerend beleid, dat de nadelige gevolgen van de situatie moet wegnemen.

Ondanks de verwachting dat alles goed komt met de Cosmicus scholen – volgens Catak komen er leerlingen terug die onlangs nog werden uitgeschreven – houdt het bestuurslid een enorm vervelend gevoel over aan de hele situatie. “In Nederland leven we in een rechtsstaat; een open samenleving met democratische waarden, waarin je mag zeggen wat je vindt. Maar door deze situatie is het gevoel van vrijheid verloren gegaan. Niemand durft nog wat te zeggen. De Turkse gemeenschap staat onder curatele.”

^{* Vertaald door: Tuncay Catak, bestuurslid Cosmicus}

© Nationale Onderwijsgids / Frank Molema